तुकोबारायांचे अभंग भाग -२

/ तुकोबारायांचे अभंग

५१

आलिंगनें घडे । मोक्ष सायुज्यता जोडे ॥१॥

ऐसा संताचा महिमा । जाली बोलायाची सीमा ॥ध्रु.॥

तीर्थे पर्वकाळ । अवघीं पायांपें सकळ ॥२॥

तुका म्हणे देवा । त्यांची केली पावे सेवा ॥३॥

५२

माझिया मीपणा । जाला यावरी उगाणा ॥१॥

भोगी त्यागी पांडुरंग । त्यानें वसविलें अंग ॥ध्रु.॥

टाळिलें निमित्त । फार थोडें घात हित ॥२॥

यावें कामावरी । तुका म्हणे नाहीं उरी ॥३॥

५३

सकळ चिंतामणी शरीर । जरी जाय अहंकार आशा समूळ ॥

निंदा हिंसा नाहीं कपट देहबुद्धि । निर्मळ स्फटिक जैसा ॥१॥

मोक्षाचें तीर्थ न लगे वाराणसी । येती तयापासीं अवघीं जनें॥

तीर्थांसी तीर्थ जाला तो चि एक । मोक्ष तेणें दर्शनें ॥ध्रु.॥

मन शुद्ध तया काय करिसी माळा । मंडित सकळा भूषणांसी ॥

हरिच्या गुणें गर्जताती सदा । आनंद तया मानसीं ॥२॥

तन मन धन दिलें पुरुषोत्तमा । आशा नाहीं कवणाची ॥

तुका म्हणे तो परिसाहूनि आगळा । काय महिमा वर्णूं त्याची ॥३॥

५४

आहे तें सकळ कृष्णा चि अर्पण । न कळतां मन दुजें भावी ॥१॥

म्हणउनी पाठी लागतील भूतें । येती गवसीत पांचजणें ॥ध्रु.॥

ज्याचे त्या वंचलें आठव न होतां । दंड या निमित्ताकारणें हा ॥२॥

तुका म्हणे काळें चेंपियेला गळा । मी मी वेळोवेळा करीतसे ॥३॥

५५

महारासि सिवे । कोपे ब्राम्हण तो नव्हे ॥१॥

तया प्रायश्चित्त कांहीं । देहत्याग करितां नाहीं ॥ध्रु.॥

नातळे चांडाळ । त्याचा अंतरीं विटाळ ॥२॥

ज्याचा संग चित्तीं । तुका म्हणे तो त्या याती ॥३॥

५६

तेलनीशीं रुसला वेडा । रागें कोरडें खातो भिडा ॥१॥

आपुलें हित आपण पाही । संकोच तो न धरी कांहीं ॥ध्रु.॥

नावडे लोकां टाकिला गोहो । बोडिले डोकें सांडिला मोहो ॥२॥

शेजारणीच्या गेली रागें । कुत्र्यांनी घर भरिलें मागें ॥३॥

पिसारागें भाजिलें घर । नागविलें तें नेणे फार ॥४॥

तुका म्हणे वांच्या रागें । फेडिलें सावलें देखिलें जगें ॥५॥

५७

मज दास करी त्यांचा । संतदासांच्या दासांचा ॥१॥

मग होत कल्पवरी । सुखें गर्भवास हरी ॥ध्रु.॥

नीचवृत्तिकाम । परी मुखीं तुझें नाम ॥२॥

तुका म्हणे सेवे । माझे संकल्प वेचावे ॥३॥

५८

सदा तळमळ । चित्ताचिये हळहळ ॥१॥

त्याचें दर्शन न व्हावें । शव असतां तो जिवे ॥ध्रु.॥

कुशब्दाची घाणी । अमंगळविली वाणी ॥२॥

नेणे शब्द पर । तुका म्हणे परउपकार ॥३॥

५९

जया नाहीं नेम एकादशीव्रत । जाणावें तें प्रेत शव लोकीं ॥१॥

त्याचें वय नित्य काळ लेखीताहे । रागें दात खाय कराकरा ॥ध्रु.॥

जयाचिये द्वारीं तुळसीवृंदावन । नाहीं तें स्मशान गृह जाणां ॥२॥

जये कुळीं नाहीं एक ही वैष्णव । त्याचा बुडे भवनदीतापा ॥३॥

विठोबाचें नाम नुच्चारी जें तोंड । प्रत्यक्ष तें कुंड रजकाचें ॥४॥

तुका म्हणे त्याचे काष्ठ हातपाय । कीर्तना नव जाय हरीचिया ॥५॥

६०

आम्ही सदैव सुडके । जवळीं येतां चोर धाके ॥ जाऊं पुडी भिकें । कुतरीं घर राखती ॥१॥

नांदणूक ऐसी सांगा । नाहीं तरी वांयां भागा ॥ थोरपण अंगा । तरी ऐसें आणावें ॥ध्रु.॥

अक्षय साचार । केलें सायासांनी घर ॥ एरंडसिंवार । दुजा भार न साहती ॥२॥

धन कण घरोघरीं । पोट भरे भिकेवरी ॥ जतन तीं करी । कोण गुरें वासरें ॥३॥

जाली सकळ निश्चिंती । भांडवल शेण माती ॥ झळझळीत भिंती । वृंदावनें तुळसीचीं ॥४॥

तुका म्हणे देवा । अवघा निरविला हेवा ॥ कुटुंबाची सेवा । तो चि करी आमुच्या ॥५॥

६१

पराविया नारी माउलीसमान । मानिलिया धन काय वेचे ॥१॥

न करितां परनिंदा द्रव्य अभिलाष । काय तुमचें यास वेचे सांगा ॥ध्रु.॥

बैसलिये ठायी म्हणतां रामराम । काय होय श्रम ऐसें सांगा ॥२॥

संताचे वचनीं मानितां विश्वास । काय तुमचें यास वेचे सांगा ॥३॥

खरें बोलतां कोण लागती सायास । काय वेचे यास ऐसें सांगा ॥४॥

तुका म्हणे देव जोडे याचसाटीं । आणीक ते आटी न लगे कांहीं ॥५॥

६२

शुद्धबीजा पोटीं । फळें रसाळ गोमटीं ॥१॥

मुखीं अमृताची वाणी । देह वेचावा कारणीं ॥ध्रु.॥

सर्वांगीं निर्मळ । चित्त जैसें गंगाजळ ॥२॥

तुका म्हणे जाती । ताप दर्शनें विश्रांती ॥३॥

६३

चित्त समाधानें । तरी विष वाटे सोनें ॥१॥

बहु खोटा अतिशय । जाणां भले सांगों काय ॥ध्रु.॥

मनाच्या तळमळें । चंदनें ही अंग पोळे ॥२॥

तुका म्हणे दुजा । उपचार पीडा पूजा ॥३॥

६४

परिमळ म्हणूनी चोळूं नये फूल । खाऊं नये मूल आवडतें ॥१॥

मोतियाचें पाणी चाखूं नये स्वाद । यंत्र भेदुनि नाद पाहूं नये ॥२॥

कर्मफळ म्हणुनी इच्छूं नये काम । तुका म्हणे वर्म दावूं लोकां ॥३॥

६५

माया तें चि ब्रम्ह ब्रम्ह तेंचि माया । अंग आणि छाया तया परी ॥१॥

तोडितां न तुटे सारितां निराळी । लोटांगणांतळीं हारपते ॥ध्रु.॥

दुजें नाहीं तेथें बळ कोणासाठीं । आणिक ते आटी विचाराची ॥२॥

तुका म्हणे उंच वाढे उंचपणें । ठेंगणीं लवणें जैसीं तैसीं ॥३॥

६६

दुर्जनासि करी साहे । तो ही दंड हे लाहे ॥१॥

शिंदळीच्या कुंटणी वाटा । संग खोटा खोट्याचा ॥ध्रु.॥

येर येरा कांचणी भेटे । आगी उठे तेथूनी ॥२॥

तुका म्हणे कापूं नाकें । पुढें आणिकें शिकविती ॥३॥

६७

वृत्ति भूमि राज्य द्रव्य उपार्जिती । जाणा त्या निश्चितीं देव नाहीं ॥१॥

भाडेकरी वाहे पाठीवरी भार । अंतरींचें सार लाभ नाहीं ॥ध्रु.॥

देवपूजेवरी ठेवूनियां मन । पाषाणा पाषाण पूजी लोभें ॥२॥

तुका म्हणे फळ चिंतिती आदरें । लाघव हे चार शिंदळीचे ॥३॥

६८

पवित्र सोंवळीं । एक तीं च भूमंडळीं ॥१॥

ज्यांचा आवडता देव । अखंडित प्रेमभाव ॥ध्रु.॥

तीं च भाग्यवंतें । सरतीं पुरतीं धनवित्तें ॥२॥

तुका म्हणे देवा । त्यांची केल्या पावे सेवा ॥३॥

६९

आशाबद्ध जन । काय जाणे नारायण ॥१॥

करी इंद्रियांची सेवा । पाहे आवडीचा हेवा ॥ध्रु.॥

भ्रमलें चावळे । तैसें उचित न कळे ॥२॥

तुका म्हणे विषें । अन्न नाशियलें जैसें ॥३॥

७०

ढेकरें जेवण दिसे साचें । नाहीं तरि काचें कुंथाकुंथी ॥१॥

हे ही बोल ते ही बोल । कोरडे फोल रुचीविण ॥ध्रु.॥

गव्हांचिया होती परी । फके वरी खाऊं नये ॥२॥

तुकां म्हणे असे हातींचें कांकण । तयासी दर्पण विल्हाळक ॥३॥

७१

करावी ते पूजा मनें चि उत्तम । लौकिकाचें काम काय असे ॥१॥

कळावें तयासि कळे अंतरींचें । कारण तें साचें साचा अंगीं ॥ध्रु.॥

अतिशया अंतीं लाभ किंवा घात । फळ देतें चित्त बीजा ऐसें ॥२॥

तुका म्हणे जेणें राहे समाधान । ऐसें तें भजन पार पावी ॥३॥

७२

एकादशीव्रत सोमवार न करिती । कोण त्यांची गति होइल नेणों ॥१॥

काय करूं बहु वाटे तळमळ । आंधळीं सकळ बहिर्मुख ॥ध्रु.॥

हरिहरां नाहीं बोटभरी वाती । कोण त्यांची गति होईल नेणों ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं नारायणीं प्रीति । कोण त्यांची गति होइल नेणों ॥३॥

७३

नव्हे आराणूक संवसारा हातीं । सर्वकाळ चित्तीं हा चि धंदा ॥१॥

देवधर्म सांदीं पडिला सकळ । विषयीं गोंधळ गाजतसे ॥ध्रु. ॥

रात्रि दीस न पुरे कुटुंबाचें समाधान । दुर्लभ दर्शन ईश्वराचें ॥२॥

तुका म्हणे आत्महत्या रे घातकी । थोर होते चुकी नारायणीं ॥३॥

७४

स्मशान ते भूमि प्रेतरूप जन । सेवाभक्तिहीन ग्रामवासी ॥१॥

भरतील पोट श्वानाचिया परी । वस्ति दिली घरीं यमदूतां ॥ध्रु.॥

अपूज्य लिंग तेथें अतित न घे थारा । ऐसी वस्ती चोरां कंटकांची ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं ठावी स्थिति मती । यमाची निश्चिती कुळवाडी ॥३॥

७५

आहाकटा त्याचे करिती पितर । वंशीं दुराचार पुत्र जाला ॥१॥

गळे चि ना गर्भ नव्हे चि कां वांज । माता त्याची लाजलावा पापी ॥ध्रु. ॥

परपीडें परद्वारीं सावधान । सादर चि मन अभाग्याचें ॥२॥

न मळितां निंदा चाहडी उपवास । संग्रहाचे दोष सकळ ही ॥३॥

परउपकार पुण्य त्या वावडें । विषाचें तें कीडें दुग्धीं मरे ॥४॥

तुका म्हणे विटाळाचीच तो मूर्ति । दया क्षमा शांति नातळे त्या ॥५॥

७६

श्वान शीघ्रकोपी । आपणा घातकर पापी ॥१॥

नाहीं भीड आणि धीर । उपदेश न जिरे क्षीर ॥ध्रु. ॥

माणसांसि भुंके । विजातीनें द्यावे थुंके ॥२॥

तुका म्हणे चित्त । मळिण करा तें फजित ॥३॥

७७

देखोनि हरखली अंड । पुत्र जाला म्हणे रांड ॥ तंव तो जाला भांड । चाहाड चोर शिंदळ ॥१॥

जाय तिकडे पीडी लोकां । जोडी भांडवल थुंका ॥ थोर जाला चुका । वर कां नाहीं घातली ॥ध्रु.॥

भूमि कांपे त्याच्या भारें । कुंभपाकाचीं शरीरें ॥ निष्टुर उत्तरें । पापदृष्टी मळिणचित्त ॥२॥

दुराचारी तो चांडाळ । पाप सांगातें विटाळ ॥ तुका म्हणे खळ । म्हणोनियां निषद्धि तो ॥३॥

७८

नेणें गाणें कंठ नाहीं हा सुस्वर । घालूं तुज भार पांडुरंगा ॥१॥

नेणें राग वेळ काळ घात मात । तुझे पायीं चित्त ठेवीं देवा ॥२॥

तुका म्हणे मज चाड नाहीं जना । तुज नारायणा वांचूनिया ॥३॥

७९

माझी पाठ करा कवी । उट लावी दारोदार ॥१॥

तंव तया पारखी सिव । लाजे ठाव सांडितां ॥ध्रु.॥

उष्टावळी करूनि जमा । कुंथुनि प्रेमा आणितसे ॥२॥

तुका म्हणे बाहेरमुदी । आहा च गोविंदीं न सरती ॥३॥

८०

उपाधीच्या नांवें घेतला सिंतोडा । नेदूं आतां पीडा आतळों ते ॥१॥

काशासाठीं हात भरूनि धुवावे । चालतिया गोवे मारगासि ॥ध्रु.॥

काय नाहीं देवें करूनि ठेविलें । असें तें आपुलें ते ते ठायीं ॥२॥

तुका म्हणे जेव्हां गेला अहंकार । तेव्हां आपपर बोळविले ॥३॥

८१

योगाचें तें भाग्य क्षमा । आधीं दमा इंद्रियें ॥१॥

अवघीं भाग्यें येती घरा । देव सोयरा जालिया ॥ध्रु.॥

मिरासीचें म्हूण सेत । नाहीं देत पीक उगें ॥२॥

तुका म्हणे उचित जाणां । उगीं सिणा काशाला ॥३॥

८२

न ये नेत्रां जळ । नाहीं अंतरीं कळवळ ॥१॥

तों हे चावटीचे बोल । जन रंजवणें फोल ॥ध्रु.॥

न फळे उत्तर । नाहीं स्वामी जों सादर ॥२॥

तुका म्हणे भेटी । जंव नाहीं दृष्टादृष्टी ॥३॥

८३

बाईल सवासिण आई । आपण पितरांचे ठायीं ॥१॥

थोर वेच जाला नष्टा । अवघ्या अपसव्य चेष्टा ॥ध्रु.॥

विषयांचे चरवणीं । केली आयुष्याची गाळणी ॥२॥

तुका म्हणे लंडा । नाहीं दया देव धोंडा ॥३॥

८४

दानें कांपे हात । नाव तेविशीं मात ॥१॥

कथी चावटीचे बोल । हिंग क्षीरीं मिथ्या फोल ॥ध्रु.॥

न वजती पाप । तीर्था म्हणे वेचूं काय ॥२॥

तुका म्हणे मनीं नाहीं । न ये आकारातें कांहीं ॥३॥

८५

वळितें जें गाई । त्यासि फार लागे काई ॥१॥

निवे भावाच्या उत्तरीं । भलते एके धणी वरी ॥ध्रु.॥

न लगती प्रकार । कांहीं मानाचा आदर ॥२॥

सांडी थोरपणा । तुका म्हणे सवें दीना ॥३॥

८६

मैत्र केले महा बळी । कामा न येती अंतकाळीं ॥१॥

आधीं घे रे रामनाम । सामा भरीं हा उत्तम ॥ध्रु.॥

नाहीं तरी यम । दांत खातो करकरा ॥२॥

धन मेळविलें कोडी । काळ घेतल्या न सोडी ॥३॥

कामा न ये हा परिवार । सैन्य लोक बहु फार ॥४॥

तंववरि मिरविसी बळ । जंव आला नाहीं काळ ॥५॥

तुका म्हणे बापा । चुकवीं चौर्‍याशींच्या खेपा ॥६॥

८७

कानडीनें केला मर्‍हाटा भ्रतार । एकाचें उत्तर एका न ये ॥१॥

तैसें मज नको करूं कमळापति । देई या संगति सज्जनांची ॥ध्रु.॥

तिनें पाचारिलें इल बा म्हणोन । येरु पळे आण जाली आतां ॥२॥

तुका म्हणे येर येरा जें विच्छिन्न । तेथें वाढे सीण सुखा पोटीं ॥३॥

८८

सुख पाहतां जवापाडें । दुःख पर्वता एवढें ॥१॥

धरीं धरीं आठवण । मानीं संताचें वचन ॥ध्रु.॥

नेलें रात्रीनें तें अर्धें । बाळपण जराव्याधें ॥२॥

तुका म्हणे पुढा । घाणा जुंती जसी मूढा ॥३॥

८९

बोलायाचा त्यासीं । नको संबंध मानसीं ॥१॥

जया घडली संतनिंदा । तुज विसरूनि गोविंदा ॥ध्रु.॥

जळो त्याचें तोंड । नको दृष्टीपुढें भांड ॥२॥

तुका म्हणे देवा । तया दुरी मज ठेवा ॥३॥

९०

तीळ जाळिले तांदुळ । काम क्रोधे तैसे चि खळ ॥१॥

कां रे सिणलासी वाउगा । न भजतां पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

मानदंभासाठीं । केली अक्षरांची आटी ॥२॥

तप करूनि तीर्थाटन । वाढविला अभिमान ॥३॥

वांटिलें तें धन । केली अहंता जतन ॥४॥

तुका म्हणे चुकलें वर्म । केला अवघा चि अधर्म ॥५॥

९१

संवसारतापें तापलों मी देवा । करितां या सेवा कुटुंबाची ॥१॥

म्हणऊनी तुझे आठविले पाय । ये वो माझे माय पांडुरंगे ॥ध्रु.॥

बहुतां जन्मींचा जालों भारवाही । सुटिजे हें नाहीं वर्म ठावें ॥२॥

वेढियेलों चोरीं अंतर्बाह्यात्कारीं । कणव न करी कोणी माझी ॥३॥

बहु पांगविलों बहु नागविलों । बहु दिवस जालों कासाविस ॥४॥

तुका म्हणे आतां धांव घाली वेगीं । ब्रीद तुझें जगीं दीननाथा ॥५॥

९२

भक्तॠणी देव बोलती पुराणें । निर्धार वचनें साच करीं ॥१॥

मागें काय जाणों अइकिली वार्त्ता । कबिर सातें जातां घडिया वांटी ॥ध्रु.॥

माघारिया धन आणिलें घरासि । न घे केला त्यासि त्याग तेणें ॥२॥

नामदेवाचिया घरासि आणिलें । तेणें लुटविलें द्विजां हातीं ॥३॥

प्रत्यक्षासि काय द्यावें हें प्रमाण । व्यंकोबाचें ॠण फेडियेलें ॥४॥

बीज दळोनियां केली आराधना । लागे नारायणा पेरणें तें ॥५॥

तुका म्हणे नाहीं जयासि निर्धार । नाडला साचार तो चि एक ॥६॥

९३

भोगें घडे त्याग । त्यागें अंगा येती भोग ॥१॥

ऐसें उफराटें वर्म । धर्मा अंगीं च अधर्म ॥ध्रु.॥

देव अंतरे तें पाप । खोटे उगवा संकल्प ॥२॥

तुका म्हणे भीड खोटी । लाभ विचारावा पोटीं ॥३॥

९४

भोरप्यानें सोंग पालटिलें वरी । ध्यान धरी मत्स्या जैसें ॥१॥

टिळे माळा मैंद मुद्रा लावी अंगीं । देखों नेदि जगीं फांसे जैसे ॥ध्रु.॥

ढीवर या मत्स्या चारा घाली जैसा । भीतरील फांसा कळों नेदी ॥२॥

खाटिक हा स्नेहवादें पशु पाळी । कापावया नळी तया साठीं ॥३॥

तुका म्हणे तैसा भला मी लोकांत । परी तूं कृपावंत पांडुरंगा ॥४॥

९५

गेली वीरसरी । मग त्यासि रांड मारी ॥१॥

मग नये तैसी सत्ता । गेली मागील आणितां ॥ध्रु.॥

भंगलिया चित्ता । न ये काशानें सांदितां ॥२॥

तुका म्हणे धीर । भंगलिया पाठीं कीर ॥३॥

९६

युक्ताहार न लगे आणिक साधनें । अल्प नारायणें दाखविलें ॥१॥

कलियुगामाजी करावें कीर्तन । तेणें नारायण देइल भेटी ॥ध्रु.॥

न लगे हा लौकिक सांडावा वेव्हार । घ्यावें वनांतर भस्म दंड ॥२॥

तुका म्हणे मज आणि उपाव । दिसती ते वाव नामाविण ॥३॥

९७

कंठीं कृष्णमणी । नाहीं अशुभ ते वाणी ॥१॥

हो का नर अथवा नारी । रांड तयें नावें खरी ॥ध्रु.॥

नाहीं हातीं दान । शूरपणाचें कांकण ॥२॥

वाळियेली संतीं । केली बोडोनि फजिती ॥३॥

तुका म्हणे ताळा । नाहीं त्याची अवकळा ॥४॥

९८

माया ब्रम्ह ऐसें म्हणती धर्मठक । आपणासरिसे लोक नागविले ॥१॥

विषयीं लंपट शिकवी कुविद्या । मनामागें नांद्या होऊनि फिरे ॥ध्रु.॥

करुनी खातां पाक जिरे सुरण राई । करितां अतित्याई दुःख पावे ॥२॥

औषध द्यावया चाळविलें बाळा । दावूनियां गुळा दृष्टीपुढें ॥३॥

तरावया आधीं शोधा वेदवाणी । वांजट बोलणीं वारा त्यांचीं ॥४॥

तुका म्हणे जयां पिंडाचें पाळण । न घडे नारायणभेट तयां ॥५॥

९९

मृगजळ दिसे साचपणा ऐसें । खोटियाचें पिसें ऊर फोडी ॥१॥

जाणोन कां करा आपुलाले घात । विचारा रे हित लवलाहीं ॥ध्रु.॥

संचित सांगातीं बोळवणें सवें । आचरलें द्यावें फळ तेणें ॥२॥

तुका म्हणे शेखी श्मशान तोंवरी । संबंध गोवरी अंगीं सवें ॥३॥

१००

गौळीयाची ताकपिरें । कोण पोरें चांगलीं ॥१॥

येवढा त्यांचा छंद देवा । काय सेवा भक्ती ते ॥ध्रु.॥

काय उपास पडिले होते । कण्याभोंवते विदुराच्या ॥२॥

तुका म्हणे कुब्जा दासी । रूपरासी हीनकळा ॥३॥

Share this Post