शब्द आणि शब्दांच्या जाती- अर्थपूर्ण अक्षरसमूह म्हणजे शब्द होय. शब्दांचे खालीलप्रमाणे प्रकार आहेत. विकारी
वाक्य पृथक्करण व त्याचे प्रकार
पृथक म्हणजे वेगळे करणे आणि वाक्यपृथक्करण म्हणजे वाक्यातील घटक वेगळे करुण त्यांचा एकमेकांशी असणारा
वचन व त्याचे प्रकार
वचन विचार नामावरून जसे त्या नामाचे लिंग समजते त्याचप्रमाणे नामाने दर्शवलेली वस्तु एक आहे
ध्वनिदर्शक शब्द
अ. क्र. प्राणी/पक्षी शब्द १ गाईचे हंबरणे २ कोल्हयांची कोल्हेकुई ३ घोडयाचे किंचाळणे ४
रस
‘रस’ याचा शब्दशः अर्थ ‘चव’ किंवा ‘रुची’ असा आहे. व्यवहारात रस सहा आहेतः गोड,
शब्दांच्या शक्ती व त्याचे प्रकार
शब्दांच्या शक्ती- प्रत्येक शब्दामध्ये अपला अर्थ प्रकट करण्याची अंगभूत शक्ती असते त्याला शब्दांच्या शक्ती
शब्दसिद्धी व त्याचे प्रकार
मराठी भाषेतील सर्वच शब्द मूळ मराठी भाषेमधील नाहीत. मराठी भाषेत संस्कृत, प्राकृत भाषेतील शब्दांचा
अलंकारिक शब्द
अरण्य पंडित मूर्ख मनुष्य खडास्टक भांडण अरण्यरुदन ज्याचा उपयोग नाही अशी तक्रार खुशालचंद अतिशय
लिंग व त्याचे प्रकार
लिंग विचार नामाच्या स्वरूपावरून एखादी वस्तु वास्तविक अगर काल्पनिक पुरुष (नर) किंवा स्त्री (मादी)
शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द
क्रमांक शब्दसमूह शब्द १ अपेक्षा नसताना अनपेक्षित २ शेतात बांधलेली पडवी पडळ ३ अस्वलाचा
समूहदर्शक शब्द
क्रमांक समूह शब्द १ ढगांचा घनमंडल २ फळांचा घोस ३ मुलींचा घोळका ४ नारळांचा
वाक्प्रचार
क्रमांक वाक्प्रचार अर्थ १ अवलंब करणे स्वीकार करणे. २ आनंदाला उधाण येणे अतिशय आनंद
म्हणी आणि त्यांचे अर्थ
क्रमांक म्हण अर्थ १ असतील शिते तर जमतील भूते. एखाद्या माणसाकडून फायदा होणार असला
समानार्थी शब्द
विरुद्धार्थी शब्द
वाक्य व वाक्यांचे प्रकार
दोन किंवा अधिक शब्द एकत्र येऊन वाक्य तयार होते. थोडक्यात सांगायचे झाले तर वाक्य
विरामचिन्हे व त्याचे प्रकार
आपण आपले विचार, भावना लिहून व्यक्त करतो. तसेच, आपण अन्य व्यक्तींनी व्यक्त केलेल्या भावना,
वृत्ते- अक्षर छंदवृत्त आणि मुक्तछंद
अक्षर छंदवृत्ते वृत्तप्रकारात छंद हा एक प्रकार आहे. छंदाच्या रचनेत गण मात्रांचे बंधन नसते.
वृत्ते-जाती किंवा मात्रावृत्ते
मात्रावृत्ते– ज्या कवितेच्या चरणात अक्षराचे व गणांचे बंधन न पाळता फक्त मात्रांचे बंधन पळाले
वृत्ते- अक्षरगणवृत्ते
आपण आपल्या मनातील विचार, भावना, कल्पना भाषेद्वारेच व्यक्त करत असतो आणि ते प्रकट करण्यासाठी
अलंकार
भाषेचे सौंदर्य वाढवण्यासाठी वापरलेल्या तंत्राला भाषेचे अलंकार असे म्हणतात. मराठीत आलेले बहुतेक भाषेचे अलंकार
समास
मराठीमध्ये बोलताना आपण शब्दांतील परस्परसंबंध दाखवणारे विभक्ती प्रत्यय व काही शब्द गाळून जे सोपे,
प्रयोग व त्याचे प्रकार
प्रयोग – मराठीत वाक्यामध्ये महत्वाचे तीन घटक असतात- कर्ता , कर्म आणि क्रियापद. वाक्यामध्ये
विभक्ती व त्याचे प्रकार
विभक्ती – नामांचा किंवा सर्वनामांचा वाक्यातील क्रियापदाशी किंवा इतर शब्दांशी येणारा संबंध ज्या विकारांनी
क्रियाविशेषण अव्यय
क्रियापदाविषयी विशेष माहिती देणाऱ्या शब्दाला क्रियाविशेषण असे म्हणतात. ज्याप्रमाणे विशेषण हे नामाबद्दलची विशेष माहिती
केवल प्रयोगी अव्यय
आपल्या मनातील हर्ष, शोक, तिरस्कार,आश्चर्य इत्यादी भावना व्यक्त करणार्या शब्दांना केवलप्रयोगी अव्यय किंवा उद्गारवाची
शब्दयोगी अव्यय
वाक्यामधील नाम किंवा सर्वनाम यांचा वाक्यामधील इतर शब्दांशी असणारा संबंध दाखविणाऱ्या अविकारी शब्दाला शब्दयोगी
काळ
वाक्याचा अर्थ पूर्ण करणाऱ्या क्रियावाचक शब्दाला क्रियापद असे म्हणतात आणि या क्रियापदावरून वाक्यात क्रिया
क्रियापद
ज्या क्रियावाचक शब्दामुळे वाक्याचा अर्थ पूर्ण होतो अश्या क्रियावाचक शब्दाला क्रियापद असे म्हणतात. उदा.
सर्वनाम
नामाऐवजी जे शब्द वापरतात त्या शब्दांना सर्वनाम असे म्हणतात. नामांची पुनरावृत्ती होऊ नये म्हणून
संधी:-स्वर संधी
जोडाक्षरे:- ज्या अक्षरात दोन किंवा दोनपेक्षा अधिक व्यंजने प्रथम एकत्र येवून शेवटी त्यात एक
वर्णांचे प्रकार- उच्चारस्थानानुसार
तोंडावाटे ध्वनी बाहेर पडताना तोंडातल्या ज्या भागांचा जास्त वापर होतो त्या भागाचे नाव त्या
मराठी वर्णमाला
वर्णमाला – वर्ण- तोंडावाटे निघणार्या मूलध्वनीला वर्ण असे म्हणतात. मराठीत खालीलपैकी ४८ वर्ण आहेत.
तुकोबारायांचे अभंग भाग -१
१ समचरणदृष्टि विटेवरी साजिरी । तेथें माझी हरी वृत्ति राहो ॥१॥ आणीक न लगे
हीच आमची प्रार्थना हेच आमचे मागणे…
हीच अमुची प्रार्थना अन् हेच अमुचे मागणे हीच अमुची प्रार्थना अन् हेच अमुचे मागणे
खरा तो एकची धर्म….
खरा तो एकची धर्म जगाला प्रेम अर्पावे जगी जे हीन अतिपतित, जगी जे दीन
पसायदान
आतां विश्वात्मकें देवें । येणें वाग्यज्ञें तोषावें ।तोषोनि मज द्यावें । पसायदान हें ॥
मनाचे श्लोक – भाग २१
॥ जय जय रघुवीर समर्थ ॥ कदा ओळखीमाजि दूजे दिसेना।मनी मानसी द्वैत काही वसेना॥बहूता
मनाचे श्लोक – भाग २०
॥जय जय रघुवीर समर्थ ॥ देहेबुद्धिचा निश्चयो ज्या ढळेना।तया ज्ञान कल्पांतकाळी कळेना॥परब्रह्म तें मीपणे
मनाचे श्लोक – भाग १९
॥जय जय रघुवीर समर्थ ॥ नव्हे चेटकी चाळकू द्रव्यभोंदु।नव्हे निंदकू मत्सरू भक्तिमंदू॥नव्हे उन्मतू वेसनी
मनाचे श्लोक – भाग १८
॥जय जय रघुवीर समर्थ ॥ असे सार साचार तें चोरलेसे।इहीं लोचनी पाहता दृश्य भासे॥निराभास
मनाचे श्लोक – भाग १७
॥जय जय रघुवीर समर्थ ॥ अहंतागुणे सर्वही दुःख होते।मुखे बोलिले ज्ञान ते व्यर्थ जाते॥सुखी
मनाचे श्लोक – भाग १६
॥जय जय रघुवीर समर्थ ॥ खरें शोधितां शोधितां शोधिताहे।मना बोधिता बोधिता बोधिताहे॥परी सर्वही सज्जनाचेनि
मनाचे श्लोक – भाग १५
॥जय जय रघुवीर समर्थ ॥ म्हणे दास सायास त्याचे करावे।जनीं जाणता पाय त्याचे धरावे॥गुरू
मनाचे श्लोक – भाग १४
॥जय जय रघुवीर समर्थ ॥ भजाया जनीं पाहतां राम एकू।करी बाण एकू मुखी शब्द
मनाचे श्लोक – भाग १३
॥जय जय रघुवीर समर्थ ॥ महाभक्त प्रल्हाद हा कष्टवीला।म्हणोनी तयाकारणे सिंह जाला॥न ये ज्वाळ
मनाचे श्लोक – भाग १२
॥जय जय रघुवीर समर्थ ॥ हिताकारणे बोलणे सत्य आहे।हिताकारणे सर्व शोधुनि पाहें॥हितकारणे बंड पाखांड
मनाचे श्लोक – भाग ११
॥जय जय रघुवीर समर्थ ॥ जया नावडे नाम त्या यम जाची।विकल्पे उठे तर्क त्या